Τα τείχη της πόλης του Ηρακλείου συνθέτουν ένα ξεχωριστό οχυρωματικό έργο για όλη την Μεσόγειο το οποίο διασώζεται έως σήμερα και αποτελεί μνημείο πολιτιστικής και .....αρχιτεκτονικής κληρονομιάς για την πόλη μας και για ολόκληρη την Ευρώπη.
Ιστορικά στοιχεία για τα Ενετικά Τείχη Ηρακλείου
Ο οχυρωματικός περίβολος, συνολικού μήκους 7 χλμ., έχει σχήμα τριγώνου, με τη βάση προς τη θάλασσα, και αποτελεί ουσιαστικά ένα τεράστιο ανάχωμα. Η καθαίρεση του εδάφους σε μεγάλο βάθος περιμετρικά του περιβόλου δημιούργησε την τάφρο που περιβάλλει την οχύρωση. Το χώμα που αφαιρέθηκε από την τάφρο χρησιμοποιήθηκε στη δημιουργία ενός ψηλού αναχώματος με κεκλιμένη εξωτερική παρειά, η οποία επενδύθηκε με μικρούς πελεκημένους ασβεστόλιθους (scarpa). Η διάταξη αυτή αποσκοπούσε στην καλύτερη απόσβεση των βολών των πυροβόλων και στη μεγαλύτερη στατική επάρκεια.
Οι πρώτες επεμβάσεις στο οχυρωματικό έργο του τότε "Κάστρου" έγιναν από τους Άραβες που το 828 μ.Χ. βελτίωσαν την ήδη υπάρχουσα οχύρωση και ενίσχυσαν την τάφρο. Στην συνέχεια, οι Ενετοί, μετά την εγκατάσταση τους στον μετέπειτα "Χάνδακα" και αφού είδαν την απειλή από την τουρκική κυριαρχία να μεγαλώνει, υλοποίησαν τη νέα οχύρωση του Χάνδακα με τις οδηγίες του διασημότερου στρατιωτικού μηχανικού της Βενετίας, Μichele Sanmicheli. Η ανακατασκευή ξεκίνησε το 1462 και κράτησε για περίπου 100 χρόνια.
Η μεγάλη ωστόσο καινοτομία στο σχεδιασμό του τείχους του Χάνδακα ήταν το σύστημα των προμαχώνων και αντιπρομαχώνων που κάλυπτε το χερσαίο τμήμα. Υπήρχαν συνολικά επτά προμαχώνες (Sabbionara, Vitturi, Ιησού, Martinengo, Βηθλεέμ, Παντοκράτορα και Αγίου Ανδρέα)που προεξείχαν από το τείχος ανά αποστάσεις και ήταν καρδιόσχημοι στη μορφή. Κάθε προμαχώνας ενωνόταν με το τείχος με ένα λαιμό που διέθετε σε κάθε του πλευρά από μια πλατεία σε χαμηλότερο επίπεδο, με δύο θυρίδες για τα πυροβόλα.
Μεγάλη σημασία για την κυκλοφορία της πόλης αποτελούν οι 3 πύλες που υπάρχουν ακόμα και σήμερα και συνδέουν την εντός των τειχών πόλη με την επέκταση της πόλης εκτός των τειχών. Η πύλη του Παντοκράτορα (Χανιώπορτα) συνδέει το κέντρο της πόλης με τις δυτικές περιοχές, η Πύλη του Ιησού - Καινούργια πόρτα με τις νότιες και τέλος η Πύλη Αγίου Γεωργίου με τις ανατολικές.
Τα τείχη σήμερα
Ένα μεγάλο μέρος των τειχών είναι επισκέψιμο σήμερα και αξιοποιείται για πλήθος εκδηλώσεων κυρίως κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών. Οι Πύλες Βιτούρι και Βηθλεέμ, διαθέτουν 2 χαμηλές πλατείες ιδανικές για εκδηλώσεις όπου ο θεατής βρίσκεται "αγκαλιασμένος" από τα ενετικά τείχη, με υπέροχες στοές που οδηγούν σε αυτές. Η πύλη του Παντοκράτορα, διαθέτει επίσης μία βυθισμένη πλατεία που κάποιος οδηγείται από μία ανηφορική στοά μέσα στην ίδια την Πύλη. Η ανακατασκευασμένη πύλη Παντοκράτορα διαθέτει τον μεγαλύτερο ανοιχτό στο κοινό κλειστό χώρο εντός των τειχών.
Εκτός από τους κλειστούς χώρους των στοών μέσα στα τείχη, που αποτελούσαν τους κρυφούς τρόπους περάσματος από τον ένα προμαχώνα στον άλλο, τα τείχη διαθέτουν μεγάλη έκταση ανοιχτού υπαίθριου χώρου με μονοπάτια, άλλοτε αξιοποιημένα και άλλοτε αφημένα στο χρόνο και στην εγκατάλειψη, που αποτελούν ιδανικά σημεία θέασης και περιδιάβασης για τους τουρίστες αλλά κυρίως για τους κατοίκους της πόλης. Τα σημεία θέασης της πόλης καθ' όλο το μήκος των τειχών ποικίλουν και το βλέμμα μπορεί να διασχίσει όλη την πόλη μέχρι την θάλασσα και τα γειτονικά βουνά που περικλείουν την πόλη του Ηρακλείου στο σύνολο της. Παρόλα αυτά το μεγαλύτερο μέρος της συνολικής έκτασης του δημόσιου χώρου πάνω στα τείχη είναι αναξιοποίητο.
Ιστορικά στοιχεία για τα Ενετικά Τείχη Ηρακλείου
Ο οχυρωματικός περίβολος, συνολικού μήκους 7 χλμ., έχει σχήμα τριγώνου, με τη βάση προς τη θάλασσα, και αποτελεί ουσιαστικά ένα τεράστιο ανάχωμα. Η καθαίρεση του εδάφους σε μεγάλο βάθος περιμετρικά του περιβόλου δημιούργησε την τάφρο που περιβάλλει την οχύρωση. Το χώμα που αφαιρέθηκε από την τάφρο χρησιμοποιήθηκε στη δημιουργία ενός ψηλού αναχώματος με κεκλιμένη εξωτερική παρειά, η οποία επενδύθηκε με μικρούς πελεκημένους ασβεστόλιθους (scarpa). Η διάταξη αυτή αποσκοπούσε στην καλύτερη απόσβεση των βολών των πυροβόλων και στη μεγαλύτερη στατική επάρκεια.
Οι πρώτες επεμβάσεις στο οχυρωματικό έργο του τότε "Κάστρου" έγιναν από τους Άραβες που το 828 μ.Χ. βελτίωσαν την ήδη υπάρχουσα οχύρωση και ενίσχυσαν την τάφρο. Στην συνέχεια, οι Ενετοί, μετά την εγκατάσταση τους στον μετέπειτα "Χάνδακα" και αφού είδαν την απειλή από την τουρκική κυριαρχία να μεγαλώνει, υλοποίησαν τη νέα οχύρωση του Χάνδακα με τις οδηγίες του διασημότερου στρατιωτικού μηχανικού της Βενετίας, Μichele Sanmicheli. Η ανακατασκευή ξεκίνησε το 1462 και κράτησε για περίπου 100 χρόνια.
Η μεγάλη ωστόσο καινοτομία στο σχεδιασμό του τείχους του Χάνδακα ήταν το σύστημα των προμαχώνων και αντιπρομαχώνων που κάλυπτε το χερσαίο τμήμα. Υπήρχαν συνολικά επτά προμαχώνες (Sabbionara, Vitturi, Ιησού, Martinengo, Βηθλεέμ, Παντοκράτορα και Αγίου Ανδρέα)που προεξείχαν από το τείχος ανά αποστάσεις και ήταν καρδιόσχημοι στη μορφή. Κάθε προμαχώνας ενωνόταν με το τείχος με ένα λαιμό που διέθετε σε κάθε του πλευρά από μια πλατεία σε χαμηλότερο επίπεδο, με δύο θυρίδες για τα πυροβόλα.
Μεγάλη σημασία για την κυκλοφορία της πόλης αποτελούν οι 3 πύλες που υπάρχουν ακόμα και σήμερα και συνδέουν την εντός των τειχών πόλη με την επέκταση της πόλης εκτός των τειχών. Η πύλη του Παντοκράτορα (Χανιώπορτα) συνδέει το κέντρο της πόλης με τις δυτικές περιοχές, η Πύλη του Ιησού - Καινούργια πόρτα με τις νότιες και τέλος η Πύλη Αγίου Γεωργίου με τις ανατολικές.
Τα τείχη σήμερα
Ένα μεγάλο μέρος των τειχών είναι επισκέψιμο σήμερα και αξιοποιείται για πλήθος εκδηλώσεων κυρίως κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών. Οι Πύλες Βιτούρι και Βηθλεέμ, διαθέτουν 2 χαμηλές πλατείες ιδανικές για εκδηλώσεις όπου ο θεατής βρίσκεται "αγκαλιασμένος" από τα ενετικά τείχη, με υπέροχες στοές που οδηγούν σε αυτές. Η πύλη του Παντοκράτορα, διαθέτει επίσης μία βυθισμένη πλατεία που κάποιος οδηγείται από μία ανηφορική στοά μέσα στην ίδια την Πύλη. Η ανακατασκευασμένη πύλη Παντοκράτορα διαθέτει τον μεγαλύτερο ανοιχτό στο κοινό κλειστό χώρο εντός των τειχών.
Εκτός από τους κλειστούς χώρους των στοών μέσα στα τείχη, που αποτελούσαν τους κρυφούς τρόπους περάσματος από τον ένα προμαχώνα στον άλλο, τα τείχη διαθέτουν μεγάλη έκταση ανοιχτού υπαίθριου χώρου με μονοπάτια, άλλοτε αξιοποιημένα και άλλοτε αφημένα στο χρόνο και στην εγκατάλειψη, που αποτελούν ιδανικά σημεία θέασης και περιδιάβασης για τους τουρίστες αλλά κυρίως για τους κατοίκους της πόλης. Τα σημεία θέασης της πόλης καθ' όλο το μήκος των τειχών ποικίλουν και το βλέμμα μπορεί να διασχίσει όλη την πόλη μέχρι την θάλασσα και τα γειτονικά βουνά που περικλείουν την πόλη του Ηρακλείου στο σύνολο της. Παρόλα αυτά το μεγαλύτερο μέρος της συνολικής έκτασης του δημόσιου χώρου πάνω στα τείχη είναι αναξιοποίητο.
