«Ιδιωτική παραλία, απαγορεύεται η πρόσβαση». «Ιδιωτική παραλία, είσοδος μόνο για πελάτες». Πόσες φορές δεν έχουμε βρεθεί σε παραλίες, κατά κανόνα πολύ όμορφες, για να ανακαλύψουμε εμπρός μας παρόμοιες πινακίδες; Ξενοδοχεία και άλλες τουριστικές εγκαταστάσεις, βίλες και επαύλεις συχνά «χαρακτηρίζουν» τις παραλίες που βρίσκονται μπροστά στους χώρους τους ως «ιδιωτικές». Άλλες φορές τοποθετούν… αποτρεπτικές πινακίδες και περιφράξεις, ενώ συχνά προχωρούν σε συγκεκριμένη διάταξη του χώρου και των εγκαταστάσεων, που στην ουσία αποτρέπει οποιονδήποτε ανεπιθύμητο να απλώσει την… πετσέτα του στην παραλία που εποφθαλμιούν. Οι μέθοδοι ιδιόχρησης και αποτροπής είναι πολλές. Ακόμα κι αν αποφεύγεται ο ξεκάθαρος χαρακτηρισμός μιας παραλίας ως ιδιωτικής, η παρουσία ιδιωτικών φυλάκων, περίφραξης μέχρι το κύμα, ακόμη και μιας εξαιρετικά πυκνής διάταξης με ξαπλώστρες οδηγεί σε παρόμοια αποτελέσματα. Εκεί όπου ευδοκιμούν οι ιδιωτικές παραλίες είναι ο χώρος του Διαδικτύου και ειδικά σε αγγελίες πώλησης ή ενοικίασης ακινήτων. Εκεί θα βρει κανείς αγγελίες για βίλες με «ιδιωτικές προστατευόμενες παραλίες» ή για ξενοδοχεία σε κοσμοπολίτικα νησιά, με «ειδυλλιακό τοπίο» και «ιδιωτική παραλία, πλήρως οργανωμένη με ομπρέλες και ξαπλώστρες». Οι αγγελίες που διαφημίζουν κτίρια ή εκτάσεις με ιδιωτικές παραλίες είναι τόσο πολλές, που εγείρουν ερωτήματα για το τι πραγματικά ισχύει στο ελληνικό δίκαιο.
«Η παραλία και ο αιγιαλός αποτελούν κατ’ απόλυτο τρόπο κοινόχρηστα, είναι κοινά αγαθά, που ανήκουν στους πάντες. Δεν μπορούν κατά καμία έννοια να είναι ιδιωτικά, ανήκουν κατά κυριότητα στο Δημόσιο. Αρα δεν επιτρέπονται ούτε περιφράξεις μέχρι το κύμα ούτε και άλλες μέθοδοι παρεμπόδισης της εισόδου. Οι παραλίες δεν αποτελούν καν κρατική ιδιοκτησία. Το κράτος έχει ευθύνη να τις προστατεύει και να τις διαχειρίζεται, με κύριο αντικείμενο την ακώλυτη πρόσβαση και την κοινή χρήση τους», λέει στην «Κ» ο νομικός ειδικός σε θέματα περιβάλλοντος κ. Γιώργος Μπάλιας. «Δεν πρόκειται για πρόσφατη νομολογία, αλλά για νομικό πολιτισμό που έχει δημιουργηθεί στο πέρασμα των αιώνων. Ο Αστικός Κώδικας περιλαμβάνει με εξαιρετική σαφήνεια τα πράγματα κοινής χρήσεως», συμπληρώνει ο κ. Μπάλιας. Πραγματικά ο Αστικός Κώδικας αναφέρει «ιδίως τα νερά με ελεύθερη και αέναη ροή, οι δρόμοι, οι πλατείες, οι αιγιαλοί, τα λιμάνια και οι όρμοι, οι όχθες πλευσίμων ποταμών, οι μεγάλες λίμνες και οι όχθες τους». Σε άλλο σημείο ξεκαθαρίζει ότι εκτός συναλλαγής τίθεται «και κάθε άλλο πράγμα, μη καταριθμούμενο μεν σε αυτό, υπηρετούν όμως την κοινή χρήση, οία είναι και η παραλία». Αρα, αιγιαλοί και παραλίες είναι απολύτως δεσμευμένες για κοινή δημόσια χρήση και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εμποδίζεται η ελεύθερη πρόσβαση του καθενός σε αυτές.
Άμβλυνση της διάκρισης
Βεβαίως, όπως σημειώνει στην «Κ» η δικηγόρος κ. Ιωάννα Χαντζοπούλου, συνεργάτις της ιστοσελίδας «Νόμος και Φύση», «στο δίκαιο παρατηρείται άμβλυνση της άλλοτε οξείας διάκρισης μεταξύ της ιδιωτικής περιουσίας του κράτους και της δημόσιας κτήσης, με την πρόβλεψη της δυνατότητας ιδιωτικής χρησιμοποιήσεως της δημόσιας κτήσης, πράγμα το οποίο μειώνει την έννοια του κοινοχρήστου». Αυτή η λογική ανοίγει διάφορα παράθυρα και… παραθυράκια, των οποίων όμως ελέγχεται η συμβατότητα με το Σύνταγμα και τις θεμελιώδεις νομικές αρχές.
Πάντως, η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας είναι διαυγής στο συγκεκριμένο πεδίο. Οπως σημειώνει η κυρία Χαντζοπούλου, «η εκτέλεση τεχνικού έργου επί των παρακτίων οικοσυστημάτων επιτρέπεται μόνον εφόσον τούτο εμπίπτει στην έννοια της ήπιας διαχειρίσεως, εξυπηρετεί δημόσιο συμφέρον και είναι βιώσιμο. Επιπλέον, η συνταγματική προστασία των παράκτιων οικοσυστημάτων περιλαμβάνει την κατά τον φυσικό προορισμό χρήση τους και ιδίως τη διασφάλιση του δικαιώματος της ελεύθερης πρόσβασης. Κατά συνέπεια, αποκλείονται χρήσεις οι οποίες εμποδίζουν την κατά προορισμό χρήση των χώρων αυτών, δηλαδή της ελεύθερης και ανεμπόδιστης επίσκεψης, παραμονής, διέλευσης και κολύμβησης (ΣτΕ 3346/1999)».
Το σίγουρο είναι ότι σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να δικαιολογηθεί λογική ιδιωτικής παραλίας, αιγιαλού με λογική αποκλειστικής χρήσης από λίγους και εκλεκτούς, είτε πρόκειται για ιδιοκτήτες είτε για ενοικιαστές ή θαμώνες. Ο κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να ξεπεράσει οποιοδήποτε παρόμοιο εμπόδιο και η πολιτεία έχει υποχρέωση να αποτρέπει με την ενεργή της παρέμβαση κάθε προσπάθεια ιδιόχρησης χώρων που σαφώς συγκαταλέγονται στα κοινά αγαθά.
