Από το παραπάνω, αναμφισβήτητα θετικό γεγονός, μέχρι τις κυβερνητικές θριαμβολογίες (συνήθης πρακτική του… «καραβανιού») και τις υπερβολές κάποιων άλλων για την… οσονούπω ανακήρυξη Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) η οποία ως «πανάκεια» θα θεραπεύσει τα… οικονομικά μας προβλήματα υπάρχει μία τεράστια απόσταση.
Με αφορμή τα παραπάνω και τα όσα εννοιολογικά θραύσματα έχουν ακουσθεί από τότε που στην Ελλάδα «ανακαλύψαμε» την ΑΟΖ (τελευταία πενταετία), επιχειρούμε να παραθέσουμε στον αναγνώστη μας μία γενική πληροφόρηση και μία πραγματιστική προσέγγιση, χωρίς μεγαλοστομίες και άστοχα στερεότυπα. Η προσέγγιση μας βασίζεται στη σύνοψη και σύνθεση απόψεων οι οποίες έχουν εκφρασθεί από διαπρεπείς ακαδημαϊκούς νομικούς και διεθνολόγους.
Τι είναι ΑΟΖ και τι Υφαλοκρηπίδα
Η ΑΟΖ, ως νομική έννοια, προβλέπεται από τη Σύμβαση του ΟΗΕ του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας (συνθήκη του Montego Bay). Είναι η θαλάσσια περιοχή πέρα από την παρακείμενη αιγιαλίτιδα ζώνη, εκτεινόμενη μέχρι 200 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης και αποτελεί πλέον μέρος του γραπτού και εθιμικού Διεθνούς Δικαίου, με 137 παράκτια κράτη να την έχουν θεσπίσει. Για την υφαλοκρηπίδα να υπενθυμίσουμε ότι είναι ο θαλάσσιος βυθός και το υπέδαφός του που εκτείνεται πέραν της χωρικής θάλασσας έως 200 ν.μ. ή και πέραν αυτών (εξαρτάται από το υφαλοπρανές), μετρούμενα από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος των χωρικών υδάτων.
Το παράκτιο κράτος ασκεί μέσα στην ΑΟΖ λειτουργικά κυριαρχικά δικαιώματα (δεν συνιστούν εδαφική κυριαρχία) σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, την εκμετάλλευση, τη διατήρηση και τη διαχείριση των φυσικών πηγών, των υδάτων, του βυθού και του υπεδάφους της θάλασσας, καθώς και δικαιώματα που αναφέρονται στην εξερεύνηση και την οικονομική εκμετάλλευση των ρευμάτων και των υπερκείμενων της θάλασσας και των ανέμων.
Σε τι διαφέρει η ΑΟΖ από την Υφαλοκρηπίδα
• Η ΑΟΖ είναι καθαρά νομικός όρος, χωρίς γεωλογικό χαρακτήρα. Η υφαλοκρηπίδα ξεκίνησε ως γεωλογική έννοια και μετά απέκτησε νομική διάσταση.
• Η υφαλοκρηπίδα υπάρχει εξαρχής («ab initio») και αυτοδικαίως («ipso facto»), ενώ η ΑΟΖ πρέπει να ανακηρυχτεί («ipso jure»). (Δηλαδή η Ελλάδα δεν έχει ΑΟΖ, γιατί πολύ απλά δεν την έχει… ανακηρύξει).
• Η υφαλοκρηπίδα εμπεριέχεται στην ΑΟΖ και, κατά συνέπεια, υπερκαλύπτεται από αυτήν.
• Η υφαλοκρηπίδα αναφέρεται μόνο στον ορυκτό πλούτο του βυθού και του υπεδάφους, ενώ η ΑΟΖ, εκτός από αυτό, συμπεριλαμβάνει αλιεία αλλά και εναέριο χώρο για εκμετάλλευση αιολικής ενέργειας.
Τι παραπάνω από την Υφαλοκρηπίδα μας δίνει η ΑΟΖ
• Η ΑΟΖ παρέχει στην Ελλάδα επιπρόσθετη νομική ισχυροποίηση στο θέμα των νησιών, καθόσον αυτά διαθέτουν ΑΟΖ (πλην βράχων και βραχονησίδων, που δεν συντηρούν οικονομική ζωή), όπως ακριβώς και οι ηπειρωτικές περιοχές. Έτσι, εξασθενεί το γεωλογικό επιχείρημα της Τουρκίας ότι τα νησιά (η Τουρκία πάντα τα αναφέρει ως νησιά του Αιγαίου και όχι ως ελληνικά) δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, διότι επικάθονται στην Υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας. Η ΑΟΖ, όμως, είναι οικονομική και όχι γεωλογική έννοια, όπως η Υφαλοκρηπίδα.
• Δίνει νέες δυνατότητες στην αλιεία, που αναμφίβολα είναι παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης και διασφαλίζει τις αλιευτικές πηγές.
• Προσφέρει δυνατότητες οικονομικής εκμετάλλευσης, όπως παραγωγή ενέργειας από ρεύματα, ύδατα και ανέμους.
Τι γίνεται με την ανακήρυξη της ΑΟΖ
Η μονομερής ανακήρυξη ΑΟΖ είναι ένα πρώτο και σημαντικό βήμα, αλλά δεν δίνει αυτομάτως την κυριότητά της σε όλη την έκταση της. Επομένως δεν «ανοίγει αυτόματα τους κρουνούς παροχής υδρογονανθράκων», όπως κάποιοι λανθασμένα νομίζουν.
Απαιτείται ως δεύτερο βήμα η σύναψη συμφωνιών οριοθέτησης με τα γειτονικά κράτη και σε περίπτωση ασυμφωνίας παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ) -διαδικασία ίδια με αυτήν της υφαλοκρηπίδας. Τέλος ακολουθεί η «Οικοπεδοποίηση και Αδειοδότηση» έρευνας και εξόρυξης.
Η oριοθέτηση, η Τουρκία, το Καστελόριζο και η Χάγη
Το μεγάλο πρόβλημα στο θέμα της οριοθέτησης της ΑΟΖ προέρχεται από τον εξ ανατολών δύστροπο γείτονας μας, την Τουρκία, η οποία, εκτός του casus belli για τα 12 ν.μ., δεν αναγνωρίζει ότι τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ και είναι εναντίον της παραπομπής του ζητήματος στο ΔΔΧ, επιδιώκοντας διμερή διαπραγμάτευση.
Το επιχείρημα της Τουρκίας ότι η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας δεσμεύει μόνο τα κράτη που την υπέγραψαν δεν έχει νομική βάση, καθόσον αυτή αντανακλά και ενσωματώνει εθιμικό δίκαιο μετά την εφαρμογή της όλα αυτά τα χρόνια (εθιμικοί κανόνες γενικής εφαρμογής με περιεχόμενο όμοιο με το περιγραφόμενο στις γραπτές διατάξεις της). Παρ’ όλα αυτά, το 1986 ανακήρυξε ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα και ήρθε σε συμφωνία με την τότε Σοβιετική Ένωση για τις επικαλυπτόμενες περιοχές, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της μέσης γραμμής. Έχουμε λοιπόν εδώ ένα αρνητικό γι’ αυτήν διπλωματικό και νομικό δεδομένο.
Κλειδί για την οριοθέτηση της ΑΟΖ είναι το νησιωτικό σύμπλεγμα Καστελόριζου, που αποτελεί για την Τουρκία «αγκάθι στο μάτι», η οποία δεν αναγνωρίζει υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ για αυτό. Κανείς όμως δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι το Καστελόριζο διαθέτει ΑΟΖ, αφού κατοικείται. Με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, το Καστελόριζο θα εξασφάλιζε την επαφή της κυπριακής ΑΟΖ με την ελληνική.
Σε περίπτωση προσφυγής αυτής της ελληνοτουρκικής διαφοράς στο ΔΔΧ (εφόσον η Τουρκία υπέγραφε συνυποσχετικό), αν και τα επιχειρήματα της ελληνικής πλευράς είναι νομικώς ισχυρά, δεν μπορούμε να προβλέψουμε τι θα μπορούσε να επιδικάσει αυτό. Το Δικαστήριο αυτό, όπως γνωρίζουμε, συνεκτιμά πολιτικούς παράγοντες και κρίνει με βάση την αρχή της αναλογικότητας ή/και την αρχή της ίσης απόστασης ειδικών περιστάσεων. Άρα το θέμα δεν είναι αν θα προσδώσει ή όχι ΑΟΖ στο Καστελόριζο, αλλά τι επήρεια θα επιδικάσει, με αποτέλεσμα να μη συνενωθεί η ελληνική με την κυπριακή ΑΟΖ.
Μάλλον ο καλύτερος τρόπος θα ήταν η τριεθνής οριοθέτηση της ΑΟΖ από Ελλάδα, Κύπρο και Αίγυπτο δίνοντας πλήρη επήρεια στο Καστελόριζο και στη Στρογγύλη. Η Τουρκία, πέρα από τους γνωστούς «τσαμπουκάδες» με τους οποίους θα αμφισβητούσε την οριοθέτηση, θα αναγκαζόταν να προσφύγει στη Χάγη, αναγνωρίζοντας έτσι την αρμοδιότητα του ΔΔΧ, με τη θέση της όμως πλέον νομικά αδύναμη σε σχέση με την τριεθνή οριοθέτηση.
Διαφαινόμενη προοπτική
Μπορούμε, στην παρούσα συγκυρία, να προωθήσουμε τις εθνικές μας θέσεις και να κατοχυρώσουμε τα κυριαρχικά μας δικαιώματα, που πηγάζουν από το Διεθνές Δίκαιο; Ναι…μπορούμε, όχι όμως... αύριο το πρωί, μετά την απραξία τόσων ετών! Οι γεωπολιτικές συνθήκες είναι μάλλον ευνοϊκές, χωρίς όμως να γνωρίζουμε για πόσο χρόνο.
Πέρα από μία διασωληνωμένη οικονομία, μας φοβίζουν οι αυτοσχεδιασμοί μίας διακυβέρνησης που χαρακτηρίζεται από ανεπάρκεια, ιδεοληψία, λαϊκισμό και απουσία αντίληψης των κανόνων τους διεθνούς περιβάλλοντος. Με έναν, σε βάθος, στρατηγικό σχεδιασμό, χωρίς στρουθοκαμηλισμό και εγκαταλείποντας το δόγμα «κάνουμε και βλέπουμε», θα απαιτηθούν συνετά και καλά υπολογισμένα βήματα, όπως:
• Έντονη και συστηματική διπλωματική προετοιμασία. Πρέπει να είναι συνεχής και όχι αποσπασματική.
• Οικοδόμηση συμμαχιών με βάση κοινά συμφέροντα. Εδώ βρισκόμαστε όντως σε καλό δρόμο. Αν εμπλέκονταν μάλιστα και μεγάλες εταιρείες αμερικανικών συμφερόντων, θα ήταν ακόμα καλύτερα.
• Ολοκληρωμένη νομική και τεχνική υποστήριξη. Πλήρης απραξία.
• Δημιουργία αρραγούς εσωτερικού πολιτικού μετώπου. Εδώ, αντί να γελάσουμε, μάλλον θα πρέπει να κλάψουμε. Τι… αρραγές, όταν δεν υπάρχει καν… μέτωπο!
• Καθορισμός εθνικής ενεργειακής στρατηγικής. Κάποιοι στην κυβέρνηση θα αναρωτιούνται τι είναι τούτο! Ο Γιάννης Μανιάτης ως υπουργός ξεκίνησε την προσπάθεια, αλλά αυτή έμεινε στη μέση.
• Επικοινωνιακή σχεδίαση, για τις κυβερνήσεις και οργανισμούς τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό. Προς Θεού, προσοχή στα… tweets! Ένα σεμινάριο από το ΥΠΕΞ για το τι είναι Δημόσια Διπλωματία και πώς ασκείται είναι περισσότερο από αναγκαία για τον πρωθυπουργό, το πρωθυπουργικό περιβάλλον, αλλά και τους περισσότερους υπουργούς.
• Ισχυροποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων και ειδική σχεδίαση για διασφάλιση των δικαιωμάτων που πηγάζουν από την ΑΟΖ. Τι να την κάνεις την ανακήρυξη της ΑΟΖ, αν δεν μπορείς να την διασφαλίσεις. Δυστυχώς εδώ απαιτείται σημαντική και μακροχρόνια προσπάθεια με διακομματική συμφωνία, καθόσον τα αρνητικά αποτελέσματα της οικονομικής κρίσεως είναι εδώ και καιρό εμφανή και δύσκολα αντιμετωπίσιμα, η δε πολιτική ευθύνη για τη σημερινή κατάσταση στις ΕΔ είναι διαχρονική. Δεν θα δοθούν όμως λεπτομέρειες για ευνόητους λόγους.
Ας προχωρήσουμε λοιπόν με νηφαλιότητα και φρόνηση, χωρίς φοβικά σύνδρομα, αλλά και ανόητους λεονταρισμούς, έχοντας υπόψη (παραφράζοντας λιγάκι τον Θουκυδίδη) ότι η Τουρκία στις σχέσεις της με την Ελλάδα ενεργεί και κερδίζει ό,τι της επιτρέπει η «η ισχύς» της και η Ελλάδα υποχωρεί τόσο, όσο της επιβάλλει η «αδυναμία» της!
